İqlim ekstremallarının getdikcə daha çox təsiri illə formalaşan bir dünyada ekoloji ekspertlər açıq xəbərdarlıq edirlər: təcili tədbirlər görülməsə, dörd sürətlə yaranan təhlükə milyonlarla insanın həyatını təhlükə altına ata bilər. Belə ki, əriyən buzlaqlarda oyanan qədim mikroblardan tutmuş daşqınların yaratdığı zəhərli çirkləndiricilərə qədər təhlükələr artıq uzaq və nəzəri deyil.

BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı (UNEP) tərəfindən açıqlanan son hesabat ətraf mühitin deqradasiyasının insan həssaslığı ilə kəsişdiyi dörd kritik sahəni vurğulayır: irsi çirklənmə, buzlaqların əriməsi nəticəsində üzə çıxan mikroblar, çayların quruması və yaşlanan əhali üçün iqlim riskləri.

Hesabat iqlim dəyişikliyinin nəinki ekosistemləri dəyişdirməsi, həm də icmaları, xüsusən də ən həssas olanları yeni və güclənən təhlükələrə necə məruz qoyması haqqında parlaq mənzərə yaradır. “Bəzi məsələlər bu gün yerli və ya nisbətən kiçikmiqyaslı problemlər ola bilər, lakin təcili həll edilməyəcəyi təqdirdə regional və ya qlobal narahatlıq doğuran problemlərə çevrilmək potensialına malikdir”, - deyə hesabatda xəbərdarlıq edilir.

UNEP-in icraçı direktoru İnger Andersen bildirib: “İnsanları, təbiəti və iqtisadiyyatları hər keçən il artacaq təhlükələrdən qorumaq üçün təcili tədbirlər görülməlidir”.

Alimlər deyirlər ki, iqlim dəyişikliyinin səbəb olduğu ərimə sürətini yavaşlatmaq üçün tədbirlər görülməsə, bir çox buzlaqlar bu əsrdə tamamilə yoxa çıxacaq. Bu o deməkdir ki, aşağı axınlarda yaşayanlar istiləşən kriosferdə və ya Yerin donmuş hissələrində yenidən aktivləşmiş mikrobların yaratdığı təhlükələrlə yanaşı, həm də daşqın dalğası ilə üzləşəcəklər.

Buz təbəqələrində, buzlaqlarda və daimi donmuş ərazilərdə bakteriyalar, göbələklər və viruslar var. Əksəriyyəti ölü olsa da, bəziləri “yuxuda” və ya aktivdir. Qlobal temperatur rekord həddə çatdıqca, bu mikroorqanizmlər bir çox ekosistemlərdə aktivləşəcək. İstixana qazı emissiyalarını azaltmaqla əriməni yavaşlatmaq mümkün olsa belə, səylər potensial patogenlərdən mümkün təhlükələri qiymətləndirməli və hazırlamalıdır.

Hesabatda vurğulanır ki, iqlim və təkamül tarixinə işıq sala bilən, xəstəliklərin müalicə üsullarını tapmağa və innovativ biotexnologiyaları inkişaf etdirməyə kömək edən kriosferik mikroorqanizmlərin sənədləşdirilməsi və mühafizəsi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Yaşlı insanlar ekstremal hava şəraitində artan risklərlə üzləşirlər və davamlı ekoloji deqradasiyadan daha çox əziyyət çəkirlər. Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatı (ÜMT) havaların getdikcə daha da isti olacağını proqnozlaşdırır. Bu kontekstdə dünyada son isti hava dalğaları fonunda artan ölüm və xəstəliklər ən çox ahıl adamlar arasında qeydə alınır.

Eyni zamanda, dünya əhalisi də sürətlə qocalır: 65 yaşdan yuxarı insanların qlobal payı 2024-cü ildəki 10 faizdən 2050-ci ilə qədər 16 faizə yüksələcək. Onların əksəriyyəti həddindən artıq istilərə və havanın çirklənməsinə məruz qalacaq. “Yaşlı insanlar onsuz da daha çox risk altındadır, buna görə də onları qorumaq üçün effektiv uyğunlaşma strategiyaları inkişaf etdirilməlidir”, -deyə UNEP qeyd edir.